Skarzyński (przed sądową weryfikacją pisowni nazwiska w r. 1854 także: Skurzyński, Skórzyński, Skarszyński, Skarżyński) Ksawery Aleksander (1819–1875), architekt, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Ur. w Warszawie, był synem Alojzego Skurzyńskiego, sekretarza w Biurze Placu Komisarza Wojennego, i Barbary z Przystańskich.
Po ukończeniu w r. 1837 nauki w Oddziale Technicznym Gimnazjum Gubernialnego w Warszawie, S. w r. n. uzyskał od Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego zgodę na wykonywanie prac architektonicznych. Po odbyciu odpowiednich praktyk zdał w r. 1840 egzamin na tytuł architekta I stopnia Król. Pol., a następnie w r. 1842 – II stopnia, po odbyciu praktyki przy budowie domu Mienszykowa (?) w Warszawie. T. r. dzięki stypendium rządowemu wyjechał za granicę; odwiedził Francję, Anglię, Grecję i Egipt oraz kilka stolic europejskich. Podczas pobytu w Rzymie (1844) otrzymał potrójną nagrodę z architektury na dorocznym konkursie Akademii Sztuk Pięknych św. Łukasza, za co przedłużono mu stypendium na l. 1846–7. Po powrocie do Warszawy w r. 1848, jako budowniczy Szczegółowej Technicznej Kancelarii Głównego Zarządu Transportu i Budowli Publicznych, był od stycznia 1849 głównym architektem Kolei Warszawsko-Petersburskiej oraz nadzorującym architektem Kolei Petersbursko-Moskiewskiej. W r. 1854 wznosił stacje kolejowe w Petersburgu, Carskim Siole i Gatczynie, dla których oprócz dworców pasażerskich projektował lokomotywownie, wagonownie, wieże ciśnień i in. zabudowania. Równocześnie od r. 1850, pełniąc obowiązki budowniczego II Oddziału Dep. Planów i Kosztorysów, projektował i nadzorował realizację zleceń rządowych, m. in. gmachów urzędowych w Wilnie i Sewastopolu, domu egzarchy (metropolity) Gruzji w Tyflisie (Tbilisi) oraz przebudowy i rozbudowy teatru w Odessie. Tam również zaprojektował koszary dla czterech batalionów pułku piechoty oraz przebudowę domu księcia Dondukowa-Korsakowa. Wg jego projektu w l. 1854–6 wzniesiono pierwszy murowany teatr w Kijowie u zbiegu ul. Włodzimierskiej i Funduklejowskiej.
Od poł. r. 1849 S. starał się o tytuł akademika Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, który (po egzaminie) otrzymał 10 II 1850 za projekt gmachu Zgromadzenia Szlacheckiego. Mimo zabiegów i przedstawienia projektu konkursowego gmachu uniwersytetu w Petersburgu nie przyznano mu tytułu profesora w r. 1853 ze względu na krótki staż akademicki. Dopiero dwa lata później, po przedłożeniu projektu koszar pułku gwardii i dodatkowych wyjaśnień do programu ich realizacji, Rada Akademii przynała mu ten tytuł. Zmarł 15 I 1875.
Do r. 1849 S. nie założył rodziny (o późniejszych stosunkach rodzinnych brak informacji).
Kondakov, Imperatorskaja Akad. Chudožestv, II (jako: Skurżynskij); Łoza, Architekci; tenże, Słown. architektów (pod nazwiskami: Skarszyński i Skórzyński); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXXI (jako: Skorzynski); Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851 s. 221; – „Kur. Warsz.” 1848 nr 8, 1851 nr 305; „Rozmaitości” 1848 nr 4; „Tyg. Ilustr.” 1860 nr 35 s. 319; – AP w W.: Akta Metrykalne; Centralnyj gosudarstvennyj istoričeskij archiv w Pet.: F. 789 op. 14, Dz. 99 ,,S”, Akta osobowe S-ego (wypis udostępniony przez M. Omilanowską).
Robert Kunkel